Mót đồng, những mùa thơ ấu còn sót lại

Không biết từ bao giờ, hai chữ “mót đồng” lại neo đậu trong tôi như một phần của tuổi thơ, một mảng ký ức không thể gọi tên, mà chỉ có thể chạm đến bằng cảm xúc thật thà nhất. Ấy là cái thời nhà còn nghèo, đồng ruộng còn rộng, người ta sống với đất đai không chỉ bằng sức mà bằng tấm lòng biết tiếc những hạt thóc, củ khoai còn sót lại sau mỗi vụ thu hoạch.

Minh họa: NGỌC DUY

Tôi sinh ra ở một vùng quê thuần nông. Đất đai tuy không phì nhiêu như dưới đồng bằng nhưng cũng đủ cho người dân quê tôi gắn bó bao đời. Cứ đến mùa thu hoạch, khi lúa đã gặt xong, khoai sọ đã gom vào bao, khoai tây đã chất thành từng mảng dưới gầm giường là lúc bọn trẻ chúng tôi háo hức rủ nhau đi mót. Không ai dạy, cũng chẳng ai chỉ bảo, nhưng như một bản năng, đứa nào cũng tin sau vụ mùa, đất vẫn còn giữ lại chút nghĩa tình thơm thảo.

Mót đồng với tôi khi ấy không chỉ là việc nhặt nhạnh những gì còn sót lại. Đó là một cuộc rong chơi đầy khám phá, là cách để một đứa trẻ hiểu được giá trị của từng hạt thóc, củ khoai. Mỗi lần bước chân xuống ruộng, lưng đeo bao tải con con, tay cầm chiếc rổ mẹ đan từ nan tre, lòng tôi như mở ra trước cánh đồng bát ngát. Gió cứ thế lùa qua tóc, qua áo, tạo thành bản nhạc nền đồng quê mà tôi chẳng bao giờ quên.

Tôi nhớ nhất những lần mót lạc. Người lớn nhổ lạc thành hàng, đập vào gốc cây để rụng củ, rồi chở về nhà hong khô, nhưng thế nào cũng còn sót lại một ít vùi dưới lớp đất. Chúng tôi lật từng hốc nhỏ, moi từng gốc cây, lấm lem đất bùn mà vẫn vui như trẩy hội.

Mỗi lần moi được một nắm lạc còn nguyên vỏ đỏ, tôi reo lên như bắt được vàng. Đứa nào khéo thì chỉ một buổi cũng đủ đầy nửa túi bóng, phần đem phơi khô, trộn muối rang giòn rồi cất vào lọ thủy tinh, để dành cho những chiều mưa hiu hắt.

Còn mót khoai sọ thì vất vả hơn. Khoai này trồng sâu, thu hoạch rồi nhưng đất còn sót lại khá nhiều củ nhỏ. Phải dùng tay bới thật kỹ, nhiều khi cứa trúng mảnh đá hay gốc rạ mà trầy cả móng tay. Nhưng bù lại, khoai sọ mót về, rửa sạch rồi nấu canh với vài miếng xương lợn.

Có lần mót được một củ khoai sọ to bằng cả nắm tay người lớn, tôi chạy một mạch về khoe mẹ, thấy ánh mắt mẹ rưng rưng như cảm tạ đất trời đã thương cái gia đình thiếu thốn này.

Những chiều cuối vụ, cánh đồng trơ gốc rạ, mặt trời chiếu đỏ rực cả chân mây, tiếng cuốc xẻng xa xa xen lẫn tiếng cười đùa con nít. Mẹ tôi vẫn thường cặm cụi cùng chị em tôi đi mót, không nề hà đất bẩn, chỉ chăm chăm nhìn từng đám đất lổn nhổn để tìm kiếm thứ gì đó còn sót lại. Lúc về, dù rổ rá chỉ vài nắm khoai, vài hạt lúa lép, nhưng lòng ai nấy lại đầy tràn niềm vui. Bởi đâu phải lúc nào đi mót đồng cũng có thành quả như mình mong đợi.

Tôi lớn lên, rồi rời quê đi học, đi làm. Những mùa mót đồng thưa dần, những đứa bạn cùng đi ngày ấy cũng tản mác mỗi nơi. Ruộng giờ được cơ giới hóa, thu hoạch xong là phẳng lỳ như chưa từng có bàn tay con người chạm vào. Người ta cũng ít nhắc đến việc mót đồng, như thể đó là một mảnh đời đã cũ, không cần giữ lại.

Nhưng lạ thay, mỗi lần về quê đúng dịp cuối vụ, nhìn cánh đồng vừa gặt xong, tôi như thấy thấp thoáng bóng dáng mẹ tôi lom khom nhặt từng củ khoai, thấy bàn tay em tôi lấm lem bùn đất mà vẫn cười tươi rói. Trong phút chốc, tôi như chợt thấy chính mình, một đứa trẻ ngày xưa, chạy băng băng trên bờ ruộng với chiếc rổ tre trống rỗng nhưng lòng thì đầy ắp mơ ước.

Mẹ tôi giờ đã già, ruộng đồng cũng nằm trong diện quy hoạch đền bù cho những dự án phát triển đô thị. Nhưng hễ mỗi lần có ai nhắc đến chuyện mót đồng ngày xưa, mẹ lại kể chi tiết, tỉ mỉ từng vụ mùa, từng củ khoai, từng nắm lạc... với ánh mắt chất chứa nhiều hoài tiếc. Để rồi qua ánh mắt ấy tôi mới biết có những điều, những khoảng thời gian nếu không cất giữ bằng tim rồi sẽ có ngày bị thời gian chôn vùi vào quên lãng. Cũng như việc mót đồng ngày xưa, dẫu sao vẫn là một phần ký ức tuổi thơ đẹp đẽ, khó có thể tìm lại.

Nhật Phạm